บริการยืมระหว่างห้องสมุด
บริการยืมระหว่างห้องสมุด( interlibrary
loan services )เป็นบริการสำคัญอย่างหนึ่งที่จัดทำขึ้นเพื่อให้ผู้ใช้บริการได้ใช้สิ่งพิมพ์ที่ต้องการแม้ว่าสิ่งพิมพ์ขึ้นนั้นๆ
ไม่มีในห้องสมุดที่ตนเป็นสมาชิก เพื่อส่งเสริมให้การศึกษาค้นคว้าวิจัยเป็นไปอย่างวกว้างขวางและรวดเร็วบริการยืมระหว่างห้องสมุด
มีผู้ใช้คำจำกัดความไว้หลายท่าน แต่ส่วนใหญ่จะมีลักษณะใกล้เคียงกัน ดังนี้คือGilmer (1994) ให้ความหมายว่า
การยืมระหว่างห้องสมุดหมายถึง ห้องสมุดหนึ่งให้ยืมวัสดุห้องสมุดของตนแก่ห้องสมุดอื่น
ซึ่งไม่ใช่ความสัมพันธ์ระหว่างผู้ใช้กับห้องสมุด แต่เป็นการติดต่อระหว่างห้องสมุด
โดยห้องสมุดผู้ให้ยืมอาจจะอนุญาตให้ยืมฉบับจริงหรือจัดทำสำเนาไปให้ห้องสมุดผู้ยืมนอกจากนี้ Harrod
(1990) ได้ให้ความหมายไว้ว่าการยืมระหว่างห้องสมุด คือ
ผู้ใช้ห้องสมุดหนึ่งหรือเครือข่ายระบบสารนิเทศหนึ่งไปขอใช้บริการบริการยืมทรัพยากรห้องสมุดจากห้องสมุดอื่นที่ไม่ได้อยู่ในระบบการยืมของตนเองได้
โดยห้องสมุดส่วนใหญ่จะเข้าร่วมโครงการยืมระหว่างห้องสมุด
อาจเป็นห้องสมุดในท้องถิ่น ห้องสมุดในภูมิภาคหรือห้องสมุดระหว่างประเทศก็ได้ซึ่งการขอยืมนี้ให้ขอผ่านบริการยืมระหว่างห้องสมุดที่จัดตั้งขึ้นมาในพื้นที่นั้นเพื่อทำหน้าที่เป็นศูนย์กลางการยืมประวัติและการพัฒนาประวัติศาสตร์โลกได้บันทึกไว้ว่าความเจริญก้าวหน้าของห้องสมุดจะควบคู่กับความเจริญรุ่งเรืองทางอารยธรรมโลก
ดั้งนั้นวิวัฒนาการของห้องสมุดจึงปรากฏตามการแบ่งยุคอารยธรรมของประวัติศาสตร์โลก
ดังต่อไปนี้ ........
600 B.C. อารยธรรมสมัยแรก
600 B.C.-200
B.C. สมัยเฮเลนิค200 B.C.- A.D.400 สมัยเฮเลนิคและโรมันA.D. 400 - 1300 สมัยกลางและอาหรับ
A.D. 1300 - 1600 สมัยหัวเลี้ยวหัวต่อแห่งยุค
A.D. 1600 - 1700 สมัยศตวรรษที่ 17
A.D. 1700 - 1850 ยุควิทยาศาสตร์กายภาพ
A.D. 1850 - 1914 ยุคก้าวหน้า
A.D. 1914- เริ่มต้นจากสงครามโลกครั้งที่1การยืมระหว่างห้องสมุดก็มีการพัฒนามาพร้อมๆกับการจัดตั้งห้องสมุดตั้งแต่อารยธรรมสมัยแรกซึ่งประวัติและพัฒนาการที่จะกล่าวต่อไปนี้
แสดงงให้เห็นถึงพัฒนาการดังกล่าวในอดีตจากที่ดำเนินการโดยวิธีระบบดั้งเดิม
โดยใช้แรงงานคนเป็นหลักกระทั้งมาถึงยุคปัจจุบัน
ซึ่งเป็นยุคของโลกที่ไร้พรมแดนโดยใช้เทคโนโลยีสารสนเทศมาจัดบริการห้องสมุดเพื่อตอบสนองความต้องการสารนิเทศของผู้ใช้ไม่ว่าจะอยู่แห่งใดของมุมโลกวัตถุประสงค์1) เพื่อช่วยให้นักวิจัยได้ใช้วัสดุที่ตรงกับความต้องการของตน2) เพื่อช่วยให้ผู้ใช้ห้องสมุดได้ใช้วัสดุที่ไม่สามารถหาได้จากแหล่งสารนิเทศสำหรับประเทศไทย ทบวงมหาวิทยาลัย(2534)ได้กล่าวไว้ดังนี้1)
เพื่อจัดหาและให้บริการสิ่งพิมพ์และโสตทัศนวัสดุระหว่างห้องสมุดให้เป็นไปด้วยความสะดวก
รวดเร็ว กว้างขวาง และคุ้มค่ายิ่งขึ้น2)
เพื่อส่งเสริมการใช้ทรัพยากรร่วมกันอันจะเป็นการประหยัดงบประมาณของประเทศโดยที่ห้องสมุดบางแห่งไม่จำเป็นต้องซื้อสิ่งพิมพ์และโสตทัศนวัสดุประเภทที่มีผู้ใช้น้อยจากวัตถุประสงค์ดังกล่าวข้างต้น
จะเห็นได้ว่าการยืมระหว่างห้องสมุดนั้น
วัตถุประสงค์หลักก็เพื่อช่วยให้ผู้ใช้ห้องสมุดของตนได้รับสารนิเทศตรงกับความต้องการของเขา
ส่งเสริมการค้นคว้าวิจัย และขยายขอบเขตความรู้
ตลอดจนให้มีการใช้สารนิเทศที่ไม่มีในห้องสมุดของตนให้กว้างขวางขึ้น
อันเป็นการส่งเสริมการใช้ทรัพยากรร่วมกันระหว่างห้องสมุดได้อย่างมีประสิทธิภาพและประสิทธิผลแนวปฏิบัติในการยืม-คืนระหว่างห้องสมุดร่วมกันเพื่อให้มีการปฏิบัติเกี่ยวกับการยืม-คืนระหว่างห้องสมุดร่วมกันของข่ายงานห้องสมุด
มหาวิทยาลัยส่วนภูมิภาค
เป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพและเพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดในการใช้ทรัพยากรห้องสมุดร่วมกัน
ข่ายงานห้องสมุดจึงได้กำหนดแนวการปฏิบัติในการยืม-คืนระหว่างห้องสมุดร่วมกันโดยกำหนดหัวข้อปฏิบัติเกี่ยวกับ
ความหมาย วัตถุประสงค์ ขอบเขตการยืม-คืน ผู้มีสิทธิใช้บริการ การสมัครเป็นสมาชิกบัตรสมาชิกและบัตรทะเบียนสมาชิกข่ายงานการกำหนดประเภทสิ่งพิมพ์และเวลาให้ยืม-รับคืน
หน้าที่และความรับผิดชอบของผู้ยืม การยืมและวิธีปฏิบัติ
แนวปฏิบัติในการตรวจสอบหนี้สิน และมาตรการในการติดตามหนี้สินของสมาชิกข่ายงาน
แต่ในที่นี้ขอกล่าวเป็นเพียงบางข้อ บางตอนที่สำคัญๆ เพื่อให้ผู้อ่านมองเห็นภาพในการใช้บริการเท่านั้นขอบเขตการยืม-คืน1)
สิ่งที่ให้ยืม ได้แก่ สิ่งพิมพ์ของห้องสมุดสิ่งพิมพ์ของห้องสมุดที่จำเป็นในการศึกษา
ค้นคว้าวิจัย
ทั้งนี้ให้เป็นไปตามระเบียบข้อบังคับหรือประกาศของห้องสมุดสมาชิกข่ายงานแต่ละแห่ง2) ผู้ยืมมีสิทธิยืมสิ่งพิมพ์ไก้เฉพาะของห้องสมุดกลาง
สมาชิกข่ายงาน เท่านั้นผู้มีสิทธิในการใช้บริการผู้มีสิทธิใช้บริการยืม-คืน ได้แก่
อาจารย์ นักวิจัย ข้าราชการ และนักศึกษาระดับบัณฑิตศึกษา
ที่สังกัดในสถาบันของห้องสมุดสมาชิกข่ายงานการกำหนดประเภทสิ่งพิมพ์และเวลาให้ยืม-รับคืน1) ผู้ยืมมีสิทธ์ยืมหนังสือจากห้องสมุดกลางของสมาชิกข่ายงาน
ทั้งหมดร่วมกันครึ่งละไม่เกิน 3 เล่ม ต่อ 1 สัปดาห์2)
กำหนดประเภทสิ่งพิมพ์ที่ให้ยืมให้เป็นไปตามระเบียบ
ข้อบังคับหรือประกาศของห้องสมุดแต่ละแห่งประโยชน์ของการบริการยืม-คืน
ระหว่างห้องสมุด1)
ผู้ใช้บริการสามารถยืมสิ่งพิมพ์จากห้องสมุดสมาชิกข่ายงานได้ด้วยตนเอง
เป็นการอำนวยความสะดวกให้แก่ผู้ใช้บริการ
และทำให้การใช้สิ่งพิมพ์ระหว่างห้องสมุดสมาชิกหน่วยงานเป็นไปด้วยความรวดเร็ว
กว้างขวาง และคุ้มค่ายิ่งขึ้น2)
การส่งเสริมให้มีการใช้ทรัพยากรร่วมกัน
อันจะเป็นการประหยัดงบประมาณของห้องสมุด3) การส่งเสริมให้มีความสำพันธ์อันดีระหว่างห้องสมุด
ในการให้บริการร่วมกัน4) สามารถตอบสนองความต้องการวัสดุการสารสนเทศของผู้ใช้บริการในการศึกษาค้นคว้า5) ช่วยให้เกิดการศึกษาค้นคว้าวิจัยอย่างกว้างขวาง6) ช่วยให้ประหยัดงบประมาณในการจัดหาวัสดุสารสนเทศ7) ช่วยแก้ปัญหาการขาดแหล่งข้อมูลในการศึกษาค้นคว้า8) ทำให้มีสัมพันธภาพที่เกิดขึ้นระหว่างห้องสมุดที่มีความร่วมมือในการใช้ทรัพยากรร่วมกันบริการยืมระหว่างห้องสมุดในประเทศไทยการยืมระหว่างห้องสมุดในประเทศไทยในระยะแรกน่าจะมาจากความสัมพันธ์ระหว่างตัวบุคคล
เช่น ผู้บริหารห้องสมุดหรือบรรณารักษ์
ซึ่งมีการติดต่อขอยืมวัสดุสิ่งพิมพ์ของกันและกันโดยอาศัยความสัมพันธ์ส่วนตัว
และมีการให้ยืมจากการติดต่อทางราชการ ซึ่งมีการตอบสนองโดยพิจารณาเป็นรายๆ
ไปตามความเหมาะสมโดยไม่มีระเบียบแบบแผน และเรียกได้ว่าระยะนั้นมีความร่วมมือระหว่างห้องสมุดน้อยมากความร่วมมือเพื่อบริการผู้ใช้อย่างมีประสิทธิภาพ
ปรากฏเห็นเด่นชัดขึ้นเมื่อที่ประชุมผู้บริหารห้องสมุดสถาบันอุดมศึกษาได้จัดให้มีการสัมมนา
เรื่อง ความร่วมมือระหว่างห้องสมุดมหาวิทยาลัยครั้งที่ 1 ระหว่างวันที่ 16-19
พฤษภาคม พ.ศ.2522 โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อหาแนวทางความร่วมมือในด้านบริการระหว่างบรรณารักษ์ระดับหัวหน้าฝ่าย
ผลจากการสัมมนาครั้งนี้ได้เป็นแนวทางนำไปสู่ความร่วมมือระหว่างห้องสมุดในด้านต่างๆ
อันได้แก่ การบริหารการจัดทำข้อมูลคู่มือบอกแหล่งวัสดุ
การปรับปรุงหัวเรื่องการจัดหาสิ่งพิมพ์ การจัดทำดัชนีวารสารและหนังสือพิมพ์
การให้บริการยืมระหว่างห้องสมุด ซึ่งสาระสำคัญที่เกี่ยวกับการยืมระหว่างห้องสมุด
มีดังนี้1) พิจารณาร่างระเบียบปฏิบัติการยืมระหว่างห้องสมุดสถาบันอุดมศึกษา
พ.ศ.25222) เห็นควรให้มีบริการยืมโสตทัศน์ระหว่างสถาบันอุดมศึกษา3)
พิจารณาจัดทำแบบกรอกรายการยืมระหว่างห้องสมุดของสื่อสิ่งพิมพ์และสื่อโสตทัศน์ให้เป็นมาตรฐานเดียวกัน
บรรณานุกรม
นายิกา เดิดขุนทด. (2540).
การยืมระหว่างห้องสมุด: ทฤษฎีและการปฏิบัติ. ขอนแก่น:
สำนักวิทยบริการ มหาวิทยาลัยขอนแก่น
.
บริการยืมระหว่างห้องสมุด. (ม.ป.ป.). ค้นเมื่อ
กุมภาพันธ์ 1, 2558,
จาก
http://www.library.kku.ac.thบริการยืมระหว่างห้องสมุดต่างสถาบัน. (2556). ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 1, 2558, จาก http://www.main.library.ac.thมะลิวัลย์ น้อยบัวทิพย์. (2545, มกราคม-ธันวาคม). บริการยืมระหว่างห้องสมุด
สำนักวิทยบริการ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม
. วารสารนิเทศ, 9,
(1-2), หน้า 75-95.
รวีวรรณ ขำพล. (2547-2550).
บริการยืม-คืนระหว่างห้องสมุดร่วมกันข่ายงาน ห้องสมุด มหาวิทยาลัยส่วนภูมิภาค
(PULINET). ลานจันทร์, 9-12,
(1-2), หน้า 30-39.
